Zk‑KYC w DeFi: prywatne limity AML i anonimowe atesty dla zgodności z MiCA/AMLR (2025)

Czy da się przejść KYC bez ujawniania danych na łańcuchu i jednocześnie spełnić wymogi AML? W 2025 r., wraz z wdrożeniem AMLR w UE i pełnym obowiązywaniem MiCA dla wybranych emitentów i dostawców usług, DeFi staje przed dylematem: jak pogodzić niekustodialne protokoły z regułami Travel Rule i kontrolą ryzyka? Rozwiązaniem szybko zyskującym na znaczeniu jest zk‑KYC – zestaw technik wykorzystujących dowody o zerowej wiedzy oraz anonimowe poświadczenia, aby weryfikować próg ryzyka, jurysdykcję i limity transferów bez ujawniania tożsamości.

Dlaczego właśnie teraz? Trzy fakty rynkowe

• Regulacje: AMLR i rewizje Travel Rule rozszerzają obowiązki na „interfejsy” do DeFi, wymuszając kontrole ex-ante bez centralnego KYC w protokole.
• Technologia: dojrzały ekosystem anonymous credentials (BBS+, CL, Iden3/PolygonID, Semaphore) i tańsze zk‑SNARKs umożliwiają weryfikacje w warstwie smart‑kontraktów.
• Ryzyko rynkowe: emisje stablecoinów i płynność w AMM przenoszą się między jurysdykcjami – selektor polityki ryzyka on‑chain pozwala utrzymać płynność, nie wykluczając prywatności.

Jak działa zk‑KYC: przebieg end‑to‑end

1) Wydanie poświadczenia (off‑chain)

• Użytkownik przechodzi jednorazowy KYC u dostawcy atestów (regulated KYC attester).
• Dostawca zapisuje atrybuty (np. kraj, status AML, poziom ryzyka, data ważności) i wystawia anonimowe poświadczenie do portfela użytkownika (mobile/hardware).

2) Dowód bez ujawniania

• Portfel generuje dowód ZK, że: (a) kraj ∈ dopuszczonych, (b) suma transferów w 24h < limit, (c) poświadczenie nie wygasło – bez ujawniania wartości.
• Dowód zawiera unikalny znacznik sesji (nullifier), by zapobiec nadużyciom i linkability.

3) Walidacja on‑chain

• Smart‑kontrakt woła verifier i sprawdza politykę: dozwól depozyt/swap/stake jeśli dowód jest ważny i limit nieprzekroczony.
• Opcjonalnie: kontrakt łączy się z oraklem zgodności (listy sankcyjne, emergentne ryzyka) aktualizując politykę on‑chain.

Architektura referencyjna zk‑KYC dla DeFi

Warstwa	Komponent	Przykładowe technologie	Rola
A	Attester (KYC)	Regulowane KYC, eID, notariusz cyfrowy	Wydaje anonimowe poświadczenia z metadanymi ryzyka
B	Credential wallet	Mobile/Hardware + BBS+/CL/Iden3	Przechowuje atesty i generuje dowody ZK
C	Verifier on‑chain	zk‑SNARK/zk‑STARK verifier, prekompilacje	Weryfikuje dowody bez ujawniania danych
D	Policy engine	Kontrakt polityk + orakle	Łączy dowód z regułami AML/Travel Rule
E	DApps	DEX, lending, stablecoiny	Warunkują dostęp i limity na podstawie dowodu

Whitelist vs. SBT vs. zk‑KYC: co naprawdę działa?

Metoda	Prywatność	Granularność polityki	Ryzyko cenzury	Zgodność
Whitelist adresów	Niska	Niska	Wysokie (lista jawna)	Ograniczona, łatwa do obejścia
Soulbound Token (SBT)	Bardzo niska (jawny token)	Średnia	Wysokie (śledzenie adresów)	Problem z RODO/prywatnością
zk‑KYC z atestami	Wysoka	Wysoka (progi, jurysdykcje, czas)	Niskie (dowody bez danych)	Najlepszy kandydat dla AMLR/Travel Rule

Case study: DEX z UE z prywatnymi limitami AML

• Cel: dopuścić swapy do 1 000 EUR/24h bez doxxingu, blokować adresy o wysokim ryzyku.
• Technika: atesty z atrybutami country_code, risk_score, daily_limit; dowód ZK sumowania transferów (rolling window) bez ujawniania kwot.
• Wyniki (pilotaż 60 dni):
  • Spadek odrzuceń KYC o 42% (mniej fałszywych blokad).
  • Wzrost TVL o 18% dzięki użytkownikom ceniącym prywatność.
  • Koszt weryfikacji on‑chain: 65–110k gas/dowód (L2), opłata ~0,02–0,05 USD.

Implementacja: kroki dla smart‑kontraktu i front‑endu

Tip: Rozdziel obwody: mały szybki obwód do podstawowych kontroli + rzadziej używany obwód do złożonych limitów (rolling window), aby zredukować koszty.

Ryzyka i pułapki wdrożeniowe

• Rewokacje atestów: kontrakt musi respektować listy unieważnień bez deanonimizacji; stosuj accumulators z aktualizacjami.
• Korelacja czasowa: identyczne okna czasowe i wzorce użycia mogą zdradzić użytkownika – wprowadź timing jitter i batching.
• Odzyskiwanie portfela: utrata kluczy = utrata atestu; wymagaj mechanizmu re‑issuance z dowodem starej tożsamości off‑chain.
• Jurysdykcje konfliktowe: umożliw przełączalne polityki (UE/USA/APAC) i deklaracje ryzyka po stronie DApp.

Wpływ na segmenty rynku

• Stablecoiny: limity transferów i gating emisji w oparciu o dowody ZK dla wybranych par.
• DAO: głosowania 1 osoba ≠ 1 adres bez KYC on‑chain (dowód unikalności + jurysdykcja).
• NFT & Digital Art: whitelisty sprzedaży z zk‑region bez śledzenia adresów kolekcjonerów.
• Giełdy & Kantory: mosty CeFi↔DeFi z prywatnym dowodem źródła środków.

Podatki: dowód zgodności bez danych

• Proof‑of‑Gain Bracket: użytkownik dowodzi przed kantorem, że zysk mieści się w przedziale podatkowym, bez ujawniania pełnej historii.
• Selective disclosure: odsłanianie tylko wymaganych atrybutów (np. rezydencja podatkowa), reszta w ZK.
• Audyt ścieżki: off‑chain escrow audytowy, który może ujawnić dane tylko na mocy nakazu – bez dostępu protokołu DeFi.

Narzędzia & Kalkulatory (do prototypowania)

• Biblioteki ZK: snarkJS, Halo2, Plonk, circom – szybkie obwody limitów/okien czasowych.
• Anonymous credentials: BBS+, CL‑signatures, Iden3/PolygonID, AnonCreds – poświadczenia z selektywnym ujawnianiem.
• Orakle zgodności: feedy sankcyjne i risk‑scores przez dostawców „compliance oracle”.
• Kalkulator gas: estimator L2/L3 dla kosztów weryfikacji dowodów vs. poziom bezpieczeństwa.

FAQ & Support

• Czy zk‑KYC łamie ideę decentralizacji? Nie – polityka jest egzekwowana bez scentralizowanego przechowywania danych. Atesty są przenośne i wielokrotnego użytku.
• Co z RODO? Dane osobowe nie trafiają on‑chain; przechowywane są u dostawcy atestu z kontrolą użytkownika i prawem do usunięcia.
• Czy muszę tworzyć własny obwód ZK? Nie zawsze – istnieją modułowe policy circuits (limity, regiony, czasy), które można komponować.

Mapa drogowa 2025–2026: dokąd zmierza rynek

• Wallet‑native zk‑KYC: generacja dowodów w portfelach sprzętowych (QR/NFC) i w mobilnych TEE.
• Flow‑based Compliance: dowody sumaryczne na poziomie koszyka transakcji zamiast pojedynczych przelewów.
• Interoperacyjność między łańcuchami: przenośne atesty w mostach L2/L3 z proof‑carrying data.
• RegTech oracles: półautomatyczne aktualizacje polityk w oparciu o publikacje regulatorów UE/UK/US.

Wnioski i rekomendacje

zk‑KYC pozwala spełnić wymogi AMLR/Travel Rule bez niszczenia prywatności i bez centralnego przechowywania danych użytkowników. Dla DEX‑ów, protokołów lendingowych i emitentów stablecoinów to praktyczna ścieżka zgodności, która jednocześnie zwiększa adopcję, bo eliminuje „doxx‑friction”.

• Zacznij od pilotażu na L2 z modułem limitów 24h i listą jurysdykcji.
• Wybierz dostawcę atestów zdolnego do szybkich rewokacji i audytu.
• Projektuj polityki jako upgradeable z nadzorem DAO i jawnością reguł.

CTA: Jeśli budujesz DEX/DeFi w UE – zaplanuj sprint „zk‑KYC alpha” w ciągu 4 tygodni: wybór atestera, integracja verifera, testy gazu i UX dowodów w portfelu. Im szybciej opanujesz ten stack, tym łatwiej przejdziesz przez 2025.