ZK‑PIT po DAC8 i MiCA: Jak rozliczyć krypto w Polsce z użyciem zero‑knowledge (bez ujawniania adresów)

Kategorie: Podatki, Regulacje & Prawo, Bezpieczeństwo, Narzędzia & Kalkulatory, DeFi

Wstęp: Czy da się pogodzić fiskusa, prywatność i DeFi?

Rok po wejściu w życie wybranych przepisów MiCA i tuż przed pełnym wdrożeniem DAC8 w UE, polscy inwestorzy szukają sposobu na zgodne z prawem i jednocześnie prywatne rozliczenie handlu krypto. Pytanie brzmi: czy można udowodnić fiskusowi poprawność wyliczeń PIT bez ujawniania listy adresów, historii transakcji i całego portfela? Odpowiedzią są zero‑knowledge proofs (ZKP) i koncepcja, którą w tym artykule nazwiemy ZK‑PIT.

Dlaczego teraz: presja regulacyjna i koszty zgodności

• DAC8 (dyrektywa UE o raportowaniu dochodów z krypto) rozszerza obowiązki sprawozdawcze dostawców usług krypto w Europie. To oznacza, że dane i tak będą krążyć – lepiej kontrolować, co i jak ujawniamy.
• W Polsce zyski z odpłatnego zbycia walut wirtualnych są opodatkowane stawką 19% i co do zasady raportowane na formularzu PIT‑38 (stan prawny należy zawsze weryfikować na bieżąco).
• Przy rosnącej popularności DEX, L2 i wielołańcuchowych mostów, klasyczne arkusze kalkulacyjne nie nadążają za zawiłościami kosztów uzyskania przychodu, FEE w tokenach oraz rozliczaniem LP/NFT.

ZK‑PIT: idea w skrócie

ZK‑PIT to zestaw procedur i narzędzi, które pozwalają wygenerować dowód kryptograficzny, że nasze wyliczenia podatkowe (np. suma przychodów, kosztów i zysk/strata) są poprawne według ustalonych reguł, bez ujawniania wrażliwych szczegółów (adresów, listy transakcji, par tradingowych). Publiczny wynik zawiera tylko to, co jest potrzebne do rozliczenia – reszta pozostaje prywatna.

Jak to działa technicznie (w wersji zrozumiałej dla inwestora)

1) Dane wejściowe (prywatne)

• Wyciągi z CEX (CSV/XML) i potwierdzenia wypłat/wpłat.
• Hashy transakcji z DEX/L2 z dowodami włączenia do bloku (Merkle proof).
• Wartości kursów na potrzebę księgowania w PLN (zaufane źródło oracle, w tym mediany z kilku dostawców).
• Parametry księgowe: metoda kosztu (np. FIFO), zasady klasyfikacji airdropów/stakingu/NFT.

2) Obliczenia w obwodzie ZK

• Silnik ZK (np. Groth16/PLONK lub STARK) weryfikuje, że transakcje tworzą spójny dziennik zysków i kosztów.
• Reguły podatkowe są zapisane jako obwód: FIFO/LIFO, agregacja przychodów, ujęcie prowizji, wymiana krypto‑krypto jako zdarzenie podatkowe (zależnie od jurysdykcji), itp.
• Dane wejściowe są zakomitowane (np. Pedersen/Poseidon), a obwód dowodzi, że z tych danych wynika konkretny wynik (np. zysk 23 450 PLN), nie ujawniając samych danych.

3) Dane wyjściowe (publiczne)

• Podsumowania do PIT: suma przychodów, kosztów, dochodów/strat w PLN.
• Identyfikatory źródeł kursów (np. ID feedów oracli), hash zestawu transakcji, wersja obwodu ZK.
• Podpis podatnika (np. ePUAP/e‑Podpis) do powiązania wyniku z osobą.

Mapa zgodności: gdzie ZK‑PIT styka się z prawem

• MiCA: reguluje m.in. emitentów i dostawców usług, nie zastępuje krajowych zasad PIT. ZK‑PIT to narzędzie rozliczeniowe zgodne z MiCA, ale nie wynikające z niej.
• DAC8: od 2026 r. dostawcy usług raportują transakcje. ZK‑PIT może służyć jako niezależny dowód zgodności wyliczeń, a jednocześnie chronić prywatność w kontaktach z innymi podmiotami (np. doradcą).
• Polska (PIT‑38): wynik ZK‑PIT stanowi załącznik/dowód pomocniczy do złożenia deklaracji – formalnie nadal składasz wartości liczbowe we właściwym formularzu.

Architektura referencyjna ZK‑PIT

• Warstwa danych: parsery CEX (API/CSV), ekstraktor zdarzeń z DEX (RPC/archiwalne nody), mosty L2.
• Oraclowanie kursów: feedy z podpisami (np. mediany z 3–5 dostawców); fallback w razie braków.
• Obwody ZK: modularne reguły dla spot, LP, NFT, staking/restaking, derywaty.
• Agregator: łączy wyniki cząstkowe (wiele sieci), generuje pojedynczy dowód i raport.
• Warstwa podpisu: powiązanie wyniku z tożsamością podatnika (e‑podpis, EUDI wallet/eIDAS 2.0, gdy dostępne).

Edge‑case’y, które psują rozliczenia (i jak je ująć w ZK)

• Airdropy & giveaway’e: klasyfikacja przychodu w momencie otrzymania; obwód ZK sprawdza timestamp i kurs referencyjny.
• Liquidity Providing (LP): wejście/wyjście z puli powoduje realokację kosztu; obwód implementuje token accounting dla udziałów LP.
• Staking/restaking: nagrody jako przychód, ale uwzględnij auto‑kompound; dowód weryfikuje wzrost salda vs. emisję.
• NFT: mint/royalties, opłaty marketplace, prowizje w natywnym tokenie; kursy z oracli kolekcji lub par bazowych.
• Mosty i L2: rozjazdy czasowe i kursowe; obwód łączy potwierdzenia z warstwy bazowej i L2.
• Perpetuals/derywaty: funding rate, realizacja PnL; oddzielne reguły obwodu dla margin/realizacji straty.

Porównanie metod rozliczeń

Metoda	Zalety	Wady	Prywatność	Zgodność/Ślad audytowy
Excel/CSV ręcznie	Pełna kontrola, zero vendor lock‑in	Żmudne, podatne na błędy, słabe wsparcie DeFi/L2	Niska (pliki często krążą e‑mailem)	Ograniczona, trudno replikować
Agregatory API	Szybko, wygodnie, multi‑exchange	Udostępnianie kluczy API, różna jakość mapowania	Średnia (dane u dostawcy)	Wysoka, ale zależna od zaufania do dostawcy
ZK‑PIT (dowód ZK)	Minimalna ekspozycja danych, dowód poprawności	Koszt generowania dowodu, złożona konfiguracja	Wysoka (ujawniasz tylko sumy i hash danych)	Bardzo wysoka, replikowalny dowód kryptograficzny

DIY: Zbuduj prototyp ZK‑PIT w weekend

Bezpieczeństwo: o co zadbać zanim klikniesz „Wyślij”

• Minimalizacja danych: przechowuj tylko to, co niezbędne; szyfruj CSV (np. AES‑GCM) i trzymaj klucze w hardware wallet/HSM.
• Reprodukowalność: wersjonuj obwody i feedy kursów; dołącz hash reguł i danych do raportu.
• Weryfikowalność: umożliw doradcy podatkowemu weryfikację dowodu lokalnie, bez dostępu do Twoich surowych danych.
• Źródła kursów: używaj median i podpisanych feedów, unikaj pojedynczego dostawcy.
• Polityka czasu: ustal jednoznacznie strefę czasową i źródło timestampów (on‑chain vs. CEX server time).

Integracje: portfele, DeFi, e‑Tożsamość

• Portfele (Wallets): integracja z ERC‑4337 (Account Abstraction) pozwoli Paymasterowi opłacać generowanie dowodów/kompresję danych.
• DeFi: adaptery do popularnych protokołów (Uniswap V3, Curve, GMX, Aave) mapują zdarzenia na reguły podatkowe w obwodach.
• eIDAS 2.0 / EUDI: w przyszłości podpisywanie raportu w portfelu tożsamości i dołączanie poświadczeń ZK może uprościć kontakt z urzędem.

Mini‑case: hipotetyczny start‑up „ZK‑PIT Polska”

• Produkt: desktopowa aplikacja offline + wtyczka do przeglądarki dla DEX; generuje dowody ZK i raport PIT.
• Model: jednorazowa licencja, brak chmury (privacy‑first), opcjonalne aktualizacje reguł podatkowych jako subskrypcja.
• Ryzyka: zgodność z interpretacjami, wsparcie wyjątków (np. podziały łańcuchów, airdropy z klauzulami).
• Przewaga: kontrola nad danymi, audytowalne obwody open‑source, lokalne sprawdzanie dowodów.

FAQ: najczęstsze pytania

• Czy urząd skarbowy przyjmie dowód ZK? Formalnie liczą się wartości w deklaracji. ZK‑PIT to dowód pomocniczy i ślad audytowy – może ułatwić wyjaśnienia.
• Co z CEX, które nie dają pełnych danych? Użyj eksportów CSV, potwierdzeń e‑mail i rachunków depozytowych; brakujące elementy modeluj jako załączniki z podpisem.
• Ile trwa generowanie dowodu? Dla kilku tysięcy transakcji – od kilkunastu sekund do kilku minut w zależności od obwodu i sprzętu.
• Czy ZK‑PIT działa wyłącznie on‑chain? Nie – to narzędzie off‑chain generujące weryfikowalne dowody z danych on‑ i off‑chain.

Roadmapa techniczna: co dołożyć, by system był produkcyjny

• Standaryzacja obwodów (specyfikacja reguł podatkowych jako DSL + wersjonowanie).
• Biblioteka adapterów do popularnych protokołów i giełd (łącznie z L2 i sidechainami).
• Walidacja społecznościowa: test vectors, publiczne audyty kryptograficzne.
• Tryb doradcy: lekki weryfikator, który nie wymaga instalacji generatora dowodów.

Praktyczne wskazówki na sezon rozliczeniowy

• Już teraz zacznij tagować transakcje (airdrop, LP, staking, NFT) – ułatwi to mapowanie w obwodzie.
• Zarchiwizuj CSV z CEX i potwierdzenia on‑chain (TX hash + proof włączenia).
• Ustal jedną metodę kosztu (np. FIFO) i trzymaj się jej w całym roku podatkowym.
• Trzymaj kursy referencyjne z podpisami (timestamp + hash źródła), najlepiej kilka niezależnych feedów.
• Testuj narzędzia na kopii danych, zanim wprowadzisz je do zasadniczego rozliczenia.

Wnioski i następne kroki

ZK‑PIT nie jest magiczną różdżką, ale pozwala zredukować ekspozycję danych przy zachowaniu wiarygodności rozliczeń. W praktyce to również sposób na przygotowanie się do ery DAC8, w której przepływ informacji o krypto stanie się normą. Jeśli handlujesz intensywnie na DEX/L2 albo korzystasz z LP, rozważ wdrożenie prototypu ZK‑PIT jeszcze przed końcem roku podatkowego.

Call to Action: Zbierz swoje dane (CEX/DEX), wybierz framework ZK (Noir/circom), zdefiniuj reguły i wygeneruj pierwszy dowód na danych testowych. Porozmawiaj z doradcą podatkowym – pokaż wynik i zapytaj, jakie publiczne pola będą dla niego wystarczające w razie pytań urzędu.